Waarom taaldiversiteit?

Oefening Eén of meertaligheid?

De eentaligheidsideologie & onderwijs

In een eentaligheidsideologie geldt slechts één taal in de samenleving en het onderwijs als de norm: de standaardtaal. Talen of taalvariëteiten zoals dialecten en sociolecten worden in deze ideologie als minderwaardig beschouwd. Ook zouden ze geen nut hebben voor schoolsucces en maatschappelijke integratie. 

De thuistaal van leerlingen uit groepen met een lage status (vooral immigranten) wordt zo als een belemmering gezien voor het leren van de schooltaal of het schooltaalprobleem wordt gezien als een opvoedingsprobleem van ouders. Daarbij wordt anderstaligheid, des te meer bij sprekers van minderheidstalen, louter als een probleem beschouwd en zelden als een bron van persoonlijke en maatschappelijke rijkdom. Hierbij spreken we van een taaldeficit-denken ( Van Gorp, 2011 Van Gorp, K. (2011). ’t Is goe, juf, die spreekt mijn taal! Wetenschappelijk rapport over talensensibilisering in de Vlaamse onderwijscontext. Literatuurstudie praktijkgericht onderwijsonderzoek in opdracht van de Vlaamse Onderwijsraad (Vlor).   , p. 82- 85). 

De bezorgdheid om de taalachterstand voor Nederlands van anderstalige leerlingen is terecht in het onderwijs. Dit vertaalt zich een programma dat aandacht besteedt aan ‘meer Nederlands’. Dit betekent echter vaak ook ‘alleen Nederlands’. Zo wordt binnen scholen vaak een taalbeleid gehanteerd dat geen ruimte laat om de taalcompetenties waarover leerlingen wél beschikken te benutten en elk gebruik van een vreemde taal buiten de taalvakken verbiedt ( Vlaams Minderhedencentrum vzw, 2006 Vlaams Minderheden Centrum vzw (2006). Meertaligheid als meerwaarde. Visietekst met betrekking tot het constructief omgaan met thuistalen in onderwijs en opvoeding. Platform onderwijs van het Vlaams Minderhedencentrum.  , p. 1-2).

Argumenten pro meertaligheid

Anderstaligheid niet als  enige oorzaak van schoolachterstand

Het is ongetwijfeld zo dat anderstaligheid een bemoeilijkende factor is voor schoolsucces en daarom een specifieke aanpak vereist. Maar, het is zeker niet de enige factor van schoolsucces of falen. We kunnen zelfs betwisten of dit de dominante factor is. We zetten enkele even significante factoren op een rijtje die ook een grote invloed hebben op de schoolachterstand van anderstalige leerlingen (op basis van Vlaams Minderhedencentrum vzw, 2006 Vlaams Minderheden Centrum vzw (2006). Meertaligheid als meerwaarde. Visietekst met betrekking tot het constructief omgaan met thuistalen in onderwijs en opvoeding. Platform onderwijs van het Vlaams Minderhedencentrum.  , p.2; Heyerick, 2008 Heyerick, L. (2008). De thuistaal van allochtone leerlingen als hefboom voor gelijke onderwijskansen.   , p.3):

• De ondersteuning die leerlingen krijgen van thuis uit (wat vaak samenhangt met socio-economische achtergrond). 

• De steun en verwachtingen van leerkrachten. Lage verwachtingen creëren lage resultaten.

• Een afwijzende en soms zelfs racistische houding tegenover de thuistaal en -cultuur van leerlingen. Dit kan ervoor zorgen dat het kind zich in de identiteitsontwikkeling gaat schamen voor de thuistaal en -cultuur of een vijandige houding ontwikkelt tegenover de meerderheidstaal en –cultuur.  

Sociaal-emotioneel welzijn

Door de thuistaal van leerlingen te waarderen, waarderen we leerlingen hun identiteit en mens-zijn.  Zo geven we aan dat thuistalen even waardevolle referentiekaders en/of leerbronnen als het Nederlands zijn. Erkenning en waardering van de thuistaal leidt zo tot een hoger welbevinden, een beter eigenwaardegevoel en een sterke en positievere identiteitsvorming bij kinderen. Bovendien tonen we via waardering van de thuistaal ook respect voor de ouders. Hierdoor zullen leerlingen minder geneigd zijn in een tweestrijd te vallen tussen wat thuis en op school als waardevol wordt beschouwd. Ook dit draagt bij aan het welbevinden ( Devlieger e.a., 2012 Devlieger, M. e.a. (2012). Is die taal van ver of van hier? Wegwijs in talensensibilisering van kleuters tot adolescenten. Leuven/Den Haag: Acco. , p. 29; website Meertaligheid). 

Cognitieve meerwaarde

Meertaligheid maakt kinderen dan wel niet slimmer maar levert toch een positieve bijdrage aan het taalbewustzijn, de taalgevoeligheid en het metalinguïstisch bewustzijn (website Meertaligheid). 

Een opstap naar het leren van Nederlands

Het is een mythe dat het spreken van de thuistaal de kennis van het Nederlands belemmert. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het benutten van de thuistaal net de Nederlandse taalvaardigheid van kinderen bevordert. In het aanleren van de nieuwe (Nederlandse) taal bouwt het kind namelijk voort op de fundamenten van de moedertaal. Het is dan ook van belang om de moedertaal goed te onderhouden: het niveau van de moedertaal bepaalt mee het niveau van de nieuwe taal (website Meertaligheid).

Ook Saskia Visser bevestigt dit in onderstaand filmpje van leraar 24:

Een opstap naar nieuwe kennis

Voor het aanleren van nieuwe vaardigheden of kennis (bv. abstracte concepten) is het zinvol deze eerst aan te brengen in de taal die het kind het best beheert. Zo ervaart het kind minder barrières om deze kennis te verwerven en wordt voorkomen dat deze in een achterstandspositie terechtkomt (website Meertaligheid)  .  

Laat leerlingen dus de mogelijkheid om hun thuistaal te gebruiken om elkaar uitleg te geven! Zoals de docentes uit het Zorgportaal van het IVV Sint-Vincentius aangeven is het hier van belang om duidelijke grenzen te stellen in functie van een positieve klassfeer:

Ook positief voor Nederlandstalige kinderen

Een andere mythe is dat aandacht voor meertaligheid het Nederlands van Nederlandstalige kinderen zou belemmeren! Ook hier is het tegendeel waar. Nederlandstalige kinderen die geconfronteerd worden met andere talen worden aangezet tot reflectie over de eigen taal. Zo kunnen ze spontaan of onder begeleiding ontdekken dat hun taal gelijkenissen of verschillen toont met andere talen. Contact met andere talen levert dus een positieve bijdrage aan het (Nederlandstalig) taalbewustzijn, de taalgevoeligheid en het metalinguïstisch bewustzijn (website Meertaligheid).